Najstarsze
dzieje grodu nad Dzierżęcinką wiążą się z Polską Piastowską, następnie z
Księstwem Zachodniopomorskim. Po raz pierwszy Koszalin wymieniony został w
Kronice Wielkopolskiej, jako jeden z grodów zdobytych w 1107 r. przez Bolesława
Krzywoustego. Od X do XIII w. jako gród słowiański spełniał rolę usługową wobec
słynnego ośrodka kultowego na pobliskiej Górze Chełmskiej. Tutaj w XIII w.
Zbudowano kaplicę chrześcijańską, znany w średniowieczu ośrodek pielgrzymi.
W 1248 r. Koszalin przejął biskup
kamieński, zaś miasto lokował na prawie lubeckim 23 maja 1266 r. jego właściciel
biskup Herman von Gleichen. W połowie XIV w. decyzją rady miejskiej kupiono na
potrzeby miasta jezioro Jamno z mierzeją, skąd z małego portu w Unieściu zaczęto
eksportować płody rolne i leśne do krajów skandynawskich, Gdańska i Lubeki.
Samodzielną pozycję w handlu bałtyckim zdobył Koszalin po zwycięskiej bitwie z
Kołobrzegiem w 1446 r. Wkrótce też stał się pełnoprawnym członkiem Związku
Hanzeatyckiego, handlowej organizacji miast północnoeuropejskich. Prestiż miasta
umocnił się na przełomie XVI i XVII w., gdy książęta biskupi z rodu Gryfitów
wybudowali tu zamek, a miasto stało się ośrodkiem zebrań sejmików ziemskich dla
dominium kamieńskiego. Czasy świetności przerwała wojna 30-letnia, po której
Koszalin wraz z całym Pomorzem Zachodnim stał się częścią Brandemburgii, a
następnie Prus. W XVIII w. ożywienie gospodarcze przyniósł popyt na sukno
produkowane na potrzeby armii pruskiej.
Miastu przynosiła także profity produkcja mydła, papieru, galanterii oraz powozów. Wielki pożar w 1718 r. zniszczył 2/3 zabudowy, stąd nieliczne tylko obiekty z dawnej świetności grodu zachowały się do dziś. W XIX w. Koszalin stał się centrum administracyjnym i komunikacyjnym Pomorza Środkowego, ośrodkiem przemysłu i usług. Mieściła się tu m.in. fabryka samolotów (okres I wojny), papieru, przetwórnia drobiu i łososi, browar, mleczarnia oraz fabryka maszyn rolniczych. W okresie międzywojennym Koszalin dotknął kryzys; dopiero lata 30 przyniosły ożywienie w przemyśle związane z przygotowaniami Niemiec do II wojny światowej.
4 marca 1945 roku Koszalin został zdobyty
przez wojska radzieckie - 3 Korpus Pancerny gen. Aleksego Panfiłowa. Mimo iż w
mieście nie było długotrwałych walk, prawie całkowitemu zniszczeniu uległo
śródmieście. Przybywających do Koszalina osadników witały gruzy i kikuty
wypalonych domów.
Spłonął ratusz miejski, zniszczono również większość zakładów
przemysłowych, urządzeń gospodarki komunalnej, gazownię, sieć wodociągowo -
kanalizacyjną. Szacuje się, że zburzeniu uległo około 40 procent zabudowy
miasta.
Już
w kilka dni po zakończeniu walk o miasto, przebywający tu mieszkańcy samorzutnie
przystąpili do prac porządkowych. Zaczęli przybywać licznie polscy osadnicy,
którzy szybko ukształtowali administrację cywilną, przejmując stopniowo
obowiązki zarządzania miastem od komendantury radzieckiej. Wraz z napływem
ludności cywilnej, pojawiły się również elementy przestępcze i zwykli
szabrownicy, którzy często siłą próbowali zagarnąć mienie poniemieckie, aby je
następnie wywieźć do Polski centralnej.
